نام: دال معمولی(کرکس گریفون)
نام انگلیسی: griffon vulture
نام علمی: Gyps fulvus
از فرمانرو جانوران، شاخه طنابداران،رده پرندگان، راسته باز سانان، خانواده بازان،
Kingdom:Animalia
Phylum:Chordata
Class: Aves
Order: Accipitriformes
Family: Accipitridae
Genus: Gyps
Species: G. fulvus
زیستگاه:
دال معمولی پرشمارترین کرکس ایران است که به صورت پراکنده در رشته‌کوه‌های مهم کشور از آذربایجان در شمال غرب تا رشته‌کوه‌های البرز، ارتفاعات خراسان، رشته‌کوه‌های زاگرس، بلندی‌های کرمان و کوه‌های مکران تا مرزهای پاکستان زیست می‌کند. امروزه تعداد قابل توجهی از این پرنده را می‌توان در پارک ملی سرخه‌حصار در شرق تهران، پارک ملی تنگ صیاد در استان چهارمحال و بختیاری، پارک ملی کویر، پارک ملی بختگان در استان فارس و پارک ملی گلستان یافت.
وضعیت حفاظتی: از نظر سازمان جهانی حفاظت IUCN این گونه در زمره گونه های با کمترین نگرانی (LC) قرار گرفته است. در فهرست پرندگان حمایت شده ایران قرار داشته و دارای ارزش حفاظتی است.
تغذیه:
این یک پرنده عمدتا لاشخور است. آنها از حیوانات مرده ، زباله ، مواد گیاهی در حال تجزیه ، تخم مرغ و حیوانات تازه متولد شده تغذیه می کنند. کرکس ها به عنوان شکارچیان فرصت طلب توصیف می شوند ، زیرا آنها طعمه های جوان و بی دفاع را که در برابر حملات آنها آسیب پذیر هستند شکار می کنند. در مناطق روستایی ، کرکس تهدیدی برای کشاورزان است ، زیرا آنها چشم ، بینی یا زبان گوساله های تازه متولد شده را زخمی کرده و باعث عفونت و در نهایت مرگ می شوند.
آنها همچنین می توانند گوزن ، بچه حواصیل ، اردک اهلی ، پستانداران کوچک و لاک پشت های جوان را شکار کنند. بزرگسالان جوجه های خود را با استفاده از غذای هضم شده تا حدی تغذیه می کنند.
عوامل تهدید کننده: مهمترین خطر برای کرکس ها سموم (حشره کش و جونده کش) و داروهایی است که کرکس ها به آن ها به شدت حساس هستند و خوردن کمترین مقدار آن باعث مرگ آن ها می شود. مصرف دیکلوفناک در هند عامل اصلی نابودی کرکس های هند بود. این دارو به الاغ ها و حیوانات اهلی دیگر داده می‌شد تا بیشتر کار کنند و کمتر احساس درد و خستگی داشته باشند و کرکس ها با خوردن لاشه این حیوانات به سرعت کشته می شدند.
دوران تفریخ: 1 ماه
تعداد تخمها: 1 تا 2
سن بلوغ: حدود5 سالگی
طول عمر: تا37 سال در اسارت
طول بدن: 110-95 سانتی متر
وزن بدن: 6 تا 11 کیلوگرم
نکات جالب:
معرفی:
دال معمولی پرنده ای درشت جثه با بالهای پهن و دراز با شاهپرهای نخستین گسترده، شبیه به انگشتانی بلند است كه سری كوچك و دمی كوتاه و چهار گوش دارد. كمی كوچكتر از «دال سیاه» است و نسبت به «هما» بالها و دم كوتاهتری دارد. نر و ماده همشكل و فاقد تغییرات فصلی هستند. در پرندۀ بالغ سر و گردن با پرهای ریز و كوتاهی به رنگ سفید مات پوشیده شده و شنلی سفید در اطراف گردن دارد. بدن و پوشپرهای بالها كرم تا قهوه ای مایل به زرد كمرنگ هستند و در تضاد با رنگ سیاه شاهپرهای پرواز و پرهای دم به خوبی نمایان است. منقار زرد و قاعدۀ نیم نوك بالایی در اطراف سوراخ بینی سیاه است. پرندۀ نابالغ شبیه به پرندۀ بالغ است ولی رنگ كلی بدن آن قهوه ای تیره تر است. همچنین منقار خاكستری و شنل اطراف گردن به رنگ قهوه ای كمرنگ دیده می شود. کَرکَس نام دو گروه از پرندگان شکاری لاشه خوار است: کرکس های بر جدید که بومی قاره آمریکا هستند و کرکس های بر قدیم که بومی اروپا، آسیا و آفریقا هستند. در استرالیا و قطب جنوب کرکسی وجود ندارد. بیشتر کرکس ها سری تاس و بدون پرهای معمولی دارند. به طور تاریخی تصور می شد تاس بودن سر کرکس ها برای جلوگیری از آلودگی هنگام تغذیه از لاشه است اما تحقیقات جدیدتر نشان می دهد پوست لخت نقش مهمی در تنظیم حرارت بدن دارد. به همین دلیل است که در سرما سر خود را در بدن فرو می برند و در گرما گردن خود را باز می کنند. ویژگی دیگر آن ها این است که بر خلاف بیشتر پرندگان دیگر، آن ها آشیانه نمی سازند. کرکس ها به ندرت به حیوانات تندرست حمله می کنند ولی ممکن است حیوانی زخمی یا بیمار را بکشند. در زمان جنگ ها بر فراز نبردگاه ها شمار زیادی کرکس دیده شده است. کرکس ها حیواناتی سودمند برای جلوگیری از گندیدگی و عفونت زایی مردارها هستند به ویژه در مناطق گرمسیر. اسید معده کرکس ها بسیار نیرومند است و باکتری های سیاه رخم، و با و سم بوتولینوم که برای لاشه خواران دیگر می تواند مرگبار باشد در معده کرکس از بین می روند. آنها ممکن است زیباترین پرندگان شکاری نباشند، اما جهان بدون کرکس ها جای بدبوتری خواهد بود!
همه کرکس‌ها دارای طول بالهای گسترده‌ای هستند که به آنها اجازه می‌دهد برای مدت طولانی بدون تکان دادن بالهایشان در حالی که به دنبال لاشه برای خوردن هستند، اوج بگیرند. همه آنها منقاری تیز و قلابدار برای جدا کردن گوشت دارند. کرکس ها در مقایسه با سایر پرندگان بزرگ هستند. سر و گردن طاس آنها هدف مفیدی دارد و به کرکس‌ها اجازه می‌دهد هنگام خوردن گوشت در حال پوسیدگی، از عفونت و پرهای درهم دوری کنند. یک سیستم ایمنی قوی به کرکس ها اجازه می دهد تا گوشت گندیده و احتمالاً آلوده را بدون اینکه بیمار شوند بخورند. این پرندگان غیر معمول به دو گروه تقسیم می شوند: کرکس های دنیای جدید که از شمال، مرکزی و جنوبی آمریکا هستند. و کرکس های دنیای قدیم که در آفریقا، آسیا و اروپا زندگی می کنند. کرکس‌های دنیای جدید سر طاس مشخصی دارند، سازگاری که به کاهش خطرات بیماری کمک می‌کند، زیرا باکتری‌ها می‌توانند در بین پرها قرار بگیرند، در حالی که سر و گردن طاس ممکن است توسط اشعه‌های خورشید ضدعفونی شوند. کرکس های دنیای جدید سوراخ های بینی بلند و افقی دارند و بین آنها فاصله وجود دارد. آنها حنجره مشخصی ندارند، بنابراین نمی توانند هیچ صدایی به جز هیس و غرغر تولید کنند. کرکس های دنیای جدید لانه نمی سازند. در عوض، آنها تخم های خود را در سوراخ هایی روی سطوح سنگی مرتفع یا در حفره درختان می گذارند. چند نمونه از کرکس های دنیای جدید عبارتند از: کرکس سیاه، کرکس شاه، کندور کالیفرنیا و کندور آند. کرکس های دنیای قدیم شبیه اقوام عقاب و شاهین خود هستند. آنها چنگال‌های بزرگ و محکم دارند، دارای حنجره مشخصی برای تولید صدا هستند و لانه‌هایی از چوب بر روی سکوهای سنگی یا روی درختان می‌سازند. کرکس های دنیای قدیم نیز بیشتر از کرکس های دنیای جدید وجود داشته اند. آنها پاهای قوی‌تری نسبت به کرکس‌های دنیای جدید دارند، و بالهای بزرگ و پهنی دارند که به آنها اجازه می‌دهد بیشتر روز را در ارتفاعات بالا بمانند، و منقاری بزرگ و قدرتمند با نوک قلابدار دارند. برخی از نمونه‌های دیگر کرکس‌های دنیای قدیم عبارتند از کرکس‌های هیمالیا، مصری، کلاهدار، سیاه هندی ،کرکس‌های درخت خرما، و کرکس‌های مصری یا اوراسیا. اگرچه کرکس‌های دنیای جدید قادر به تولید صدایی بیشتر از صدای خش‌خش و غرغر نیستند، کرکس‌های دنیای قدیم می‌توانند هنگام غذا دادن به لاشه کاملاً پر سر و صدا باشند و غرغر، جیغ و پچ پچ‌های زیادی بسازند. کرکس‌های پشت سفید در حین غذا به‌طور گوشخراشی قارقار می‌کنند یا مانند خوک‌ها جیغ می‌کشند. کرکس های ریشو در هنگام مرام جفت گیری هنگام غلتیدن و پیچ خوردن جیغ می زنند. بسیاری از مردم به کرکس به عنوان نشانه ای از مرگ نگاه می کنند، اما برخی فرهنگ ها این پرندگان را تحسین می کنند. مصریان باستان گریفون مصری را به الهه خود نهبت، نگهبان مادر و فرزندان متصل می کردند. تصاویر گریفون در نقاشی‌ها و طراحی‌های اولیه مصر یافت می‌شود و حتی روی تاج فرعون در کنار مار کبری جای داشت. در برخی از فرهنگ های بومی آمریکای شمالی، کندورهای کالیفرنیا در اساطیر و آیین های تدفین مهم هستند. کرکس ها در هند نیز مهم هستند، زیرا به حذف حیات وحش مرده بدون گسترش بیماری کمک می کنند. در سایر بخش‌های آسیا، سنت‌های مذهبی و فرهنگی خواستار گذاشتن لاشه حیوانات اهلی برای «دفع» کرکس‌ها هستند. در برخی مناطق، حتی بقایای انسان برای کرکس ها قبل از دفن کنار گذاشته می شود. کرکس ها ممکن است تمیزترین شغل را نداشته باشند، اما هرگز نخواهید شنید که شکایت کنند!
زیستگاه و رژیم غذایی
خانه جایی است که غذا در آن است! کرکس ها در مورد زیستگاهشان بسیار انعطاف پذیر هستند، تا زمانی که غذا وجود داشته باشد، اگرچه آنها را در استرالیا، مناطق قطبی یا بیشتر جزایر کوچک نخواهید یافت. آنها در محیط های مختلف بسیار سازگار هستند. کرکس ها لاشخور هستند. آنها معمولاً مردار می خورند، اگرچه گاهی اوقات به حیات وحش تازه متولد شده یا زخمی حمله می کنند. به نظر می رسد هنگامی که غذا پیدا می شود، اطلاعات به سرعت به کرکس های دیگر در مجاورت منتقل می شود. هنگامی که یک کرکس فرود آمد، تعداد بیشتری از کرکس ها فرود می آیند و به جشن می پیوندند. از آنجایی که کرکس ها عموماً ساکت هستند، این احتمال وجود دارد که اطلاعات به صورت بصری توسط نشانه های رفتاری از یک پرنده به پرنده دیگر منتقل شود تا زمانی که یک مهمانی عالی برای غذا خوردن آغاز شود. کرکس‌ها تمایل دارند تا آنجا که می‌توانند غذا بخورند، زیرا هرگز نمی‌دانند که چه زمانی وعده غذایی بعدی خود را پیدا می‌کنند - و ممکن است دو هفته قبل از خوردن غذا طول بکشد! مانند بسیاری از پرندگان دیگر، کرکس ها دارای یک کیسه گلویی به نام انبار هستند که می تواند غذا را برای خوردن در زمان بعدی ذخیره کند یا می تواند برای تغذیه به بچه های خود دوباره برگردانده شود.
انواع مختلف کرکس ها استعداد خاص خود را برای تهیه غذا دارند و توانایی آنها در استفاده از "ابزار" برای دریافت آن غذا در بین پرندگان منحصر به فرد است. کرکس مصری تخم شترمرغ را با انداختن سنگ بر روی آنها می شکند. کرکس های Lammergeier یا ریشدار استخوان ها را به هوا می برند و آنها را روی مناطق صخره ای مورد علاقه می اندازند تا باز شوند. پرندگان سپس به پایین پرواز می کنند تا مغزاستخوان مغزی داخل آن را بخورند. در آفریقا، انواع مختلفی از کرکس‌ها برای خوردن لاشه اطراف ان جمع می‌شوند، اما یک اداب غذا خوردن وجود دارد: کرکس‌های بزرگتر ابتدا باید غذا بخورند در حالی که کرکس‌های کوچکتر منتظر نوبت خود هستند.
کرکس های بوقلمون شکل در سرتاسر آمریکای شمالی و جنوبی یافت می شوند، در مناطق باز، جنگل ها ومزارع دیده می شوند.آنها حدود 27 اینچ (70 سانتی متر) قد دارند و طول بال آنها حدود 5.6 فوت (1.7 متر) است. این کرکس ها بدنی بزرگ و قهوه ای تیره، سر قرمز و طاس و پاها و پاهای صورتی دارند. آنها غذای خود را از طریق بو کشیدن پیدا می کنند، دسته جمعی جشن می گیرند و فقط گوشت لطیف را ترجیح می دهند. کرکس های بوقلمونی بخش بسیار مهمی از ناوگان پاکسازی محیط زیست آمریکای شمالی هستند. در باغ وحش ارم تهران ، کرکس ها از گوشت تازه گاو و گوساله که به تایید دکتر محمدزاده دامپزشک باغ وحش رسیده است تغذیه می شوند.
زندگی خانوادگی
در طول روز، کرکس ها وقت خود را در آسمان به جستجوی لاشه می گذرانند. بر خلاف سایر شکارچیان که باید بتوانند به سرعت مانور دهند تا بر روی طعمه بیفتند، کرکس ها فقط باید ساعت ها درحال پرواز بمانند، آنقدر بالا که میدان دید خوبی برای تشخیص غذا داشته باشند. آن ها به ندرت بالهای خود را تکان می دهند و ترجیح می دهند با ظرافت در جریان هوا اوج بگیرند. اگر آنها به یک محفظه هوای گرم در آسمان برخورد کنند که به آن باد گرمایی می گویند، می توانند ساعت ها اوج بگیرند بدون اینکه یک بار بال بزنند!
در شب، آنها در جایی ارام مستقر می شوند تا بخوابند. کرکس های پشت سفید به همراه گروهی 10 یا 12 نفره روی درختی می خوابند. کرکس های ریش دار یا لاممرژیر در گروه های حداکثر 25 پرنده زندگی می کنند. گریفون های روپل موجودات اجتماعی هستند که در نقاطی زندگی می کنند که ممکن است 1000 عدد از همنوعان انها هم انجا باشند کلنی در هنگام غروب با صداهای بلند و خشن اعضایش از دور دستها مشخص می شود.
کرکس ها با اوج گرفتن در آسمان اطراف یکدیگر سعی می کنند جفتی را جذب کنند. نر مهارت های پروازی خود را با لمس کردن نوک بال ماده در حین پرواز برای تحت تاثیر قرار دادن او نشان می دهد. به طور معمول، کرکس ها پرندگانی اجتماعی هستند که به صورت دسته جمعی شکار می کنند، اما وقتی نوبت به تشکیل خانواده می رسد، برای زندگی جفت می شوند. کرکس‌های دنیای قدیم لانه‌ای در یک ماهور ویا برروی صخره‌ای یا درختی می‌سازند که با چوب ساخته شده و احتمالاً با علف پوشانده شده است. کرکس‌های دنیای جدید اصلاً به لانه‌سازی نمی پردازند و فقط تخم‌های خود را در غار یا زیر یک برآمدگی سنگی، روی زمین زیر بوته‌ها یا توده‌های سنگ، یا در گودال درختان یا کنده‌های افتاده می‌گذارند.
کرکس مادر اگر یکی از کرکس های بزرگتر باشد، یک تخم می گذارد، و اگر یکی از کرکس های کوچکتر باشد، دو تخم می گذارد. هر دو والدین به عنوان یک تیم برای جوجه کشی و تغذیه جوجه ها کار می کنند. البته جوجه ها شیر نمی خورند. در عوض، والد گوشت را به داخل دهان جوجه می‌ریزد تا به او غذا بدهد.
وقتی جوجه جوان است والدین تکه‌های کوچک غذا را برمی‌دارند و به جوجه می‌خورانند، اما با بزرگتر شدن، این مواد غذایی برگشت‌خورده را جوجه خودش از روی زمین برمی‌دارد. جوجه‌ها دو تا سه ماه در لانه می‌مانند و برای مدتی پس از پریدن به والدین خود وابسته هستند تا زمانی که یاد بگیرند که چگونه به تنهایی غذا پیدا کنند و برای آن رقابت کنند. جوجه‌ها در سن سه تا شش ماهگی، زمانی که آماده پریدن می‌شوند، تقریباً به اندازه والدین خود هستند و کاملاً پر دار هستند، اما رنگ آنها متفاوت است.
حفاظت
به نظر می رسد چیزهایی که ما انسان ها در محیط خود قرار می دهیم باعث کاهش سریع جمعیت کرکس ها می شود. به عنوان مثال، در هند و سایر بخش های جنوب آسیا در دهه 1990، تعداد زیادی از کرکس ها مردند. در سال 2000، اتحاد حیات وحش باغ وحش های امریکا به تحقیقات پیوست تا مشخص کند چه چیزی باعث مرگ پرندگان شده است. نتیجه همه را شگفت زده کرد: یک داروی ضد التهابی که توسط دامپزشکان و دامداران برای کمک به دام استفاده می شود. کرکس ها در حال خوردن دام هایی بودند که تحت درمان دارویی قرار گرفته بودند، بیمار شدند و مردند. تلاش هایی برای محدود کردن استفاده از این دارو (دیکلوفناک) در دامها انجام شد.